Xơ gan cổ trướng: Tổng hợp những thông tin bạn cần biết [A-Z]

Xơ gan cổ trướng hay còn gọi là xơ gan mất bù là một bệnh lý về chức năng gan. Đây được xem là giai đoạn cuối của bệnh xơ gan vì khi đó gan bị mất khả năng hồi phục và thải độc ra khỏi cơ thể. Việc phát hiện và điều trị bệnh kịp thời sẽ giúp cho bệnh nhân tránh khỏi các biến chứng nguy hiểm. Vậy nên, biết được các nguyên nhân, triệu chứng của bệnh ở các giai đoạn đầu là cần thiết để tìm được phương pháp chữa trị hiệu quả cho bệnh nhân.

1. Xơ gan cổ trướng là gì?

Xơ gan cổ trướng (hay còn gọi là xơ gan mất bù) là một căn bệnh mãn tính liên quan đến suy giảm chức năng gan. Cổ trướng được hình thành do sư tích lũy dịch ở khoang màng bụng, dịch này có chứa một lượng lớn protein dạng albumin, màu vàng nhạt. Thực chất ở người khỏe mạnh, khoang màng bụng là một khoang ảo không có nước, chỉ có một ít dịch nhầy. Ngoài ra, bệnh này còn làm tổn thương các tế bào trong mô gan làm mất các chức năng vốn có của gan như dự trữ glycogen, tổng hợp protein huyết tương và thải độc.

Việc điều trị sẽ khó khăn khi bệnh xơ gan đã tiến triển sang giai đoạn xơ gan cổ trướng, do lúc này khoảng 80% – 90% các tế bào gan đã xơ hóa hoàn toàn, chức năng gan bị suy giảm nhanh chóng, không còn khả năng hồi phục. Nguy hiểm hơn là bệnh nhân ở giai đoạn xơ gan mất bù có thể chuyển sang ung thư gan, tử vong trong một thời gian ngắn.

2. Diễn tiến của bệnh

Theo một số nghiên cứu, xơ gan cổ trướng được chia thành 3 giai đoạn như sau:

• Giai đoạn đầu: là giai đoạn mà các tổn thương của gan vẫn có khả năng phục hồi nếu được phát hiện và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, phần lớn người bệnh không thể tự nhận biết được bằng mắt thường vì bệnh không có nhiều triệu chứng điển hình.
• Giai đoạn toàn phát: khi đó các chức năng của gan dần bị hạn chế và suy giảm. Thế nên, người bệnh cũng sẽ dễ dàng nhận biết bởi những biểu hiện cụ thể hơn. Một số dấu hiệu thường gặp ở giai đoạn này như: phù nề tay chân, chán ăn, mệt mỏi, vàng da, vàng mắt, bí tiểu, bụng hơi phình to;
• Giai đoạn cuối: được xem là giai đoạn nghiêm trọng nhất của bệnh và các chức năng của gan bị mất đi hoàn toàn không còn khả năng hồi phục. Sức khỏe của bệnh nhân cũng bắt đầu cạn kiệt, thường xuyên rơi vào trạng thái cảm thấy mệt mỏi, buồn ngủ, lờ đờ, người không có nhiều sức lực, nguy hiểm hơn là tình trạng hôn mê. Nếu không tìm được biện pháp ngăn chặn sớm và điều trị sẽ có nguy cơ cao chuyển biến sang bệnh ung thư gan, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng của bệnh nhân.

2. Nguyên nhân gây bệnh xơ gan cổ trướng

Các chuyên gia nhận định rằng bệnh xơ gan cổ trướng được xuất phát chủ yếu từ bệnh xơ gan ở những giai đoạn cuối. Nếu người bệnh không thể phát hiện và điều trị bệnh kịp thời lúc tình trạng còn nhẹ thì các triệu chứng càng nặng dần, làm tăng các tổn thương trên gan và lâu ngày bệnh tiến triển nghiêm trọng hơn thành xơ gan cổ trướng.

2.1. Vi khuẩn, virus

Vi khuẩn, virus viêm gan: tình trạng nhiễm khuẩn Schistosomiasis, Brucellose, Toxoplasmosis, có khả năng gây nên các bệnh ảnh hưởng đến gan. Bên cạnh đó, ở bệnh nhân mắc viêm gan B, C không phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ dẫn đến xơ gan. Nếu tình trạng này kéo dài đến giai đoạn cuối, bệnh nhân có thể xuất hiện biến chứng cổ trướng.

Nhiễm trùng huyết: nếu tình trạng này diễn ra trong thời gian dài và không được can thiệp đúng lúc sẽ làm rối loạn chức năng trong cơ thể về lâu dài sẽ dẫn đến xơ gan cổ trướng.

2.2. Sự ảnh hưởng của bia, rượu dẫn đến bệnh xơ gan cổ trướng

Theo nghiên cứu, những người nghiện rượu, bia có tỉ lệ suy giảm chức năng gan cao hơn người bình thường. Ethanol là thành phần chủ yếu trong các thức uống có cồn. Khi chất này được đưa vào cơ thể sẽ được cơ thể chuyển hóa thành acetaldehyde đây là một chất độc đối với cơ thể. Nếu lượng lớn thức uống có cồn được đưa vào cơ thể thì những chất độc này không được chuyển hóa và gây độc tính trên gan, làm gan bị viêm nhiễm trầm trọng tạo thành những vết sẹo xơ gan. Việc không hạn chế uống rượu, bia dẫn đến tổn thương gan nghiêm trọng gây ra những biến chứng nguy hiểm trong đó có xơ gan mất bù.

2.3. Môi trường làm việc độc hại

Làm việc trong môi trường hóa chất độc hại: việc tiếp xúc với các hóa chất độc hại trong thời gian dài làm tăng nguy cơ bị nhiễm độc và đây cũng chính là một trong những nguyên nhân dẫn đến xơ gan. Các chất độc hại gây xơ gan có thể kể đến như asen, chì, thủy ngân,…đây là những chất thường có ở những nhà máy xử lý rác thải, hóa chất, các công trình khai thác mỏ, khoáng sản,… Tuy rất hiếm gặp nhưng những trường hợp bị xơ gan do nhiễm hóa chất độc hại sẽ nhanh chóng chuyển biến thành xơ gan cổ trướng và đối mặt với nguy cơ tử vong cao hơn so với những nguyên nhân khác.

Một số yếu tố khác bên cạnh các nguyên nhân trên như: gan nhiễm mỡ, nhiễm trùng gan, đái tháo đường, béo phì, rối loạn lipid máu,…

3. Triệu chứng của bệnh

Các triệu chứng của xơ gan cổ trướng rất khó phát hiện và thường chỉ được phát hiện khi tình trạng bệnh nghiêm trọng. Mà khi đó, gan không còn khả năng hồi phục và bị xơ hóa thành các mô xơ và các nốt. Có nghĩa là, khi bệnh có thể đang tiến triển sang giai đoạn cuối là ung thư gan, mới có thể nhận biết được.

3.1. Triệu chứng phổ biến

Chân bị phù, mềm, có vết lõm khi ấn vào, vết lõm biến mất sau 1 – 2 phút.

Bụng phình to do dịch cổ trướng tích lũy: ở giai đoạn toàn phát, bệnh nhân sẽ thấy bụng bắt đầu có dấu hiệu phình to lên và ở giai đoạn cuối cùng bụng phình to một cách bất thường. Bên cạnh đó, triệu chứng này xuất hiện cũng do tình trạng tràn dịch màn bụng làm cho bụng bị trương phình lên khác thường, mang đến cảm giác khó chịu cho bệnh nhân.

Da vàng, mắt vàng: số lượng lớn các tế bào gan bị tổn thương và không thể phục hồi được các chức năng vốn có của mình sẽ làm cho người bệnh vàng da, ban đầu da có màu vàng nhẹ, càng vàng đậm hơn về sau, màu vàng xuất hiện trên các niêm mạc rồi lan ra toàn thân, ngay cả tròng trắng của mắt cũng bắt đầu chuyển sang màu vàng.

Bên cạnh những triệu chứng đặc trưng để phân biệt và nhận biết tình trạng xơ gan cổ trướng, người bệnh cũng sẽ xuất hiện một số dấu hiệu như thường xuyên mệt mỏi, khó tiêu, chán ăn, buồn nôn, rụng tóc, nước tiểu có đậm màu như trà, lòng bàn tay có màu đỏ bất thường,…

3.2. Triệu chứng ở giai đoạn nặng

Não bị nhiễm độc amoniac do gan không đào thải được, gây hôn mê. Bệnh nhân rơi vào tình trạng mất ý thức, lúc thức, lúc mê;

Đau nhức ở vùng bụng (ở khu vực của gan): sự xuất hiện các khối u bên trong gan khiến cho cơ hoành bị tổn thương nghiêm trọng đây là nguyên nhân gây nên những cơn đau nhức bất thường.

Sức khỏe bị suy kiệt, giảm cân đột ngột không rõ nguyên nhân trong một khoảng thời gian ngắn: đây là tình trạng mà khi gan không thể thực hiện được các chức năng chuyển hóa đào thải chất độc làm tích trữ những yếu tố gây hại bên trong cơ thể. Dẫn đến tình trạng thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, không còn nhiều sức lực, lờ đờ, một số trường hợp xuất hiện tình trạng sốt nhẹ do sự hoại thử của các tế bào gan.

4. Biến chứng nghiêm trọng của bệnh xơ gan cổ trướng

Xơ gan cổ trướng được xem là một trong những căn bệnh nguy hiểm, có thể gây ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng. Việc điều trị không kịp thời có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng:

• Bệnh não gan: tình trạng gan bị tổn thương và suy giảm trong thời gian dài tạo điều kiện cho các chất độc không thể đào thải và dần tích tụ bên trong cơ thể. Những chất độc này sẽ gây ảnh hưởng trực tiếp đến não bộ dẫn đến những bệnh lý nghiêm trọng liên quan đến cơ quan này. Các bệnh lý ở não như là: suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung, trầm cảm,…Trong các trường hợp mà lượng chất độc trong não quá cao sẽ làm cho bệnh nhân hôn mê sâu, nghiêm trọng hơn có thể dẫn đến tử vong.
• Phù và cổ trướng: khi chức năng gan bị suy giảm sẽ làm ảnh hưởng đến một số cơ quan khác của cơ thể, đặc biệt là thận. Nếu chức năng thận bị ảnh hưởng, lượng lớn nước và muối sẽ không được đào thải ra ngoài. Nếu không được điều trị sớm sẽ làm cho cơ thể bị phù nề, làm tăng khối lượng cơ thể liên tục.
• Viêm phúc mạc: lượng dịch tích lũy trong màng bụng là điều kiện thích hợp để vi khuẩn phát triển gây nên tình trạng nhiễm khuẩn nghiêm trọng. Bệnh nhân sẽ cảm thấy đau bụng dữ dội và tiêu chảy không kiểm soát.
• Ung thư gan: là biến chứng nghiêm trọng nhất của bệnh xơ gan cổ trướng. Khi bệnh tiến triển sang giai đoạn này thì việc áp dụng những biện pháp điều trị chỉ góp phần kéo dài sự sống cho bệnh nhân.

5. Bệnh xơ gan cổ trướng có điều trị được không?

Khi xuất hiện các triệu chứng bệnh xơ gan cổ trướng, bệnh nhân hầu như không có khả năng khỏi bệnh hoàn toàn do gan đã bị xơ hóa và mất chức năng giải độc. Vậy nên, mục điều trị cho bệnh nhân ở giai đoạn này chủ yếu giúp giảm đau đớn, làm giảm các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra ở bệnh nhân và ngăn chặn sự tiến triển của bệnh thành ung thư gan.

Hiện nay, có một số phương pháp điều trị bệnh xơ gan cổ trướng như dùng thuốc lợi tiểu, ghép gan hay chọc dịch cổ trướng, điều trị bằng tế bào gốc. Dựa vào tình trạng sức khỏe của bệnh nhân, bác sĩ sẽ chọn lựa các phương pháp điều trị phù hợp nhất.

5.1. Điều trị bằng thuốc

Các loại thuốc điều trị cụ thể bao gồm: thuốc rối loạn đông máu (vitamin K), thuốc làm tăng đào thải mật (Cholestyramin, ursolvan), albumin human, truyền dung dịch axit amin phân nhánh, tiêm hoặc uống vitamin nhóm B.

Dùng thuốc lợi tiểu có thể có lợi với trường hợp tích tụ nước ở bụng hay phù nề nặng.

5.2. Chọc hút dịch cổ trướng

Phương pháp chọc hút dịch xoang bụng là thủ thuật hút lấy dịch trong khoang màng bụng ra ngoài. Ở người bình thường dịch này có vai trò làm trơn phúc mạc, được tiết ra và hấp thu vào trong hệ thống bạch huyết, tuy nhiên trong quá trình mắc bệnh xơ gan cổ trướng thì lượng dịch quá lớn bị tích lũy trong khoang gây ra các cơn đau tức, mang lại cảm giác khó chịu cho bệnh nhân. Tuy nhiên, biến chứng nguy hiểm của phương pháp này là nhiễm trùng, vỡ ổ dịch, nguy hiểm đến tính mạng của bệnh nhân.

5.3. Ứng dụng tế bào gốc để điều trị bệnh xơ gan cổ trướng

Điều trị bằng tế bào gốc: được đánh giá là phương pháp điều trị xơ gan cổ trướng tiên tiến nhất hiện nay. Kết quả trên lâm sàng cho thấy, rất nhiều bệnh nhân đã cải thiện đáng kể tình trạng bệnh nhờ áp dụng phương pháp này. Bác sĩ sẽ tách và nuôi cấy tế bào gốc từ mẫu máu của người bệnh. Các tế bào này sẽ được theo dõi chặt chẽ và được đánh giá chức năng trước khi được đưa vào cơ thể bệnh nhân. Nhóm tế bào mới này có nhiệm vụ là chống lại các tế bào gan đã bị xơ hóa và nhận diện các tổ chức xơ hóa đang có khuynh hướng chuyển thành tế bào bất thường gây bệnh ung thư gan.

Tuy nhiên, xơ gan cổ trướng điều trị bằng tế bào gốc có nhược điểm là chi phí thực hiện cao và đòi hỏi trang thiết bị cơ sở y tế hiện đại được đội ngũ bác sĩ đầu ngành thực hiện.

5.4. Ghép gan

Ghép gan được xem là một trong những phương pháp điều trị hiệu quả cho bệnh nhân mắc xơ gan cổ trướng. Tuy nhiên phương pháp này có hạn chế là chi phí cao và nguồn gan hiến tặng khan hiếm. Vì thế, chỉ một lượng nhỏ bệnh nhân được điều trị bằng phương pháp này tại Việt Nam. Ngoài ra, phương pháp này còn yêu cầu điều kiện máy móc, và trình độ y bác sỹ để thực hiện kỹ thuật phức tạp này.

Hình 5: Minh họa phương pháp chọc hút dịch cổ trướng

5.5. Biện pháp hỗ trợ điều trị

Bên cạnh đó, để giúp cho việc điều trị đạt hiệu quả tốt hơn, bệnh nhân nên thực hiện một số biện pháp hỗ trợ điều trị sau:

• Chế độ ăn uống hợp lý: không ăn quá no, nên chia thành các bữa ăn nhỏ trong ngày, hạn chế thức ăn chứa nhiều dầu mỡ, ăn nhạt, hạn chế muối, ăn nhiều rau xanh, đặc biệt là các loại rau có màu xanh đậm, hoa quả tươi, tăng cường chất xơ, vitamin cho cơ thể.
• Chọn lựa thực phẩm sạch, tránh ăn các loại thực phẩm chứa các chất có hại như thực phẩm đóng hộp, dưa cải muối chua,… có thể tăng khả năng tích tụ chất độc trong cơ thể.
• Nên giảm bớt chất đạm trong khẩu phần ăn hàng ngày ở bệnh nhân có dấu hiệu phù. Nếu cần thiết có thể thay thế đạm động vật bằng đạm thực vật.
• Không uống rượu, bia, hút thuốc lá, vì đây là các chất có hại cho gan.
• Có lối sống cân bằng giữa lao động và nghỉ ngơi, tránh làm việc quá sức.
• Không thức khuya.
• Tập thể dục, thể thao đều đặn và nhẹ nhàng.

6. Kết luận

Xơ gan cổ trướng là biến chứng của xơ gan trong thời gian dài. Hiện nay, không có biện pháp chữa trị giúp bệnh nhân hồi phục hoàn toàn chức năng gan. Tuy nhiên, bệnh nhân nên lạc quan, tuân thủ điều trị và có lối sống lành mạnh để bảo vệ sức khỏe, làm chậm tiến triển của bệnh. Trong quá trình điều trị, việc bổ sung các chất bảo vệ tế bào gan là rất cần thiết giúp bệnh nhân cải thiện sức khỏe, phòng ngừa những biến chứng không mong muốn trên gan.